Łysomice Mała gmina WIELKICH możliwości

Adam Leon Czarliński z Zakrzewka 100 lat temu został pierwszym Starostą Toruńskim

W sierpniu mija 100 letnia rocznica kiedy urodzony w Zakrzewku ADAM LEON MICHAŁ CZARLIŃSKI SCHEDLIN został pierwszym starostą toruńskim w odrodzonej Polsce.

Urodził się w Zakrzewku 29 września 1870 r. Pochodził ze znanego i zasłużonego rodu Czarlińskich, używających przydomka Schedlin. Jego brat Jan prowadził własne przedsiębiorstwo w Sopocie, a potem w Chełmży. Siostra Kazimiera wyszła za mąż za Kazimierza Sztrela z Czarnic pod Chojnicami, a siostra Eleonora była żoną Stanisława Moczyńskiego, adwokata z Bydgoszczy. Adam Czarliński ukończył gimnazjum toruńskie i studiował rolnictwo oraz ekonomię na Uniwersytecie Berlińskim. Przez rok służył w pruskim wojsku. Od 1895 r. sprawował funkcję sekretarza zarządu Towarzystwa Rolniczego w Chełmży. Po praktyce gospodarskiej w roku 1898 przejął na własność majątek rodzinny Zakrzewko. Przez ponad czterdzieści lat prowadził swoje wzorowe gospodarstwo.

Adam Czarliński był wielokrotnym członkiem Rady Patronackiej Kółek Rolniczych i toruńskim wicepatronem Kółek Rolniczych. W latach 1905–1929 należał do Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Działając w Towarzystwie Czytelni Ludowych, pełnił też w latach 1911–1919 funkcję bibliotekarza powiatowego w Toruniu. Jako prezes aktywnie uczestniczył w pracach Powiatowego Komitetu Wyborczego w Toruniu w latach 1912–1918. W latach 1918–1919 brał czynny udział w działaniach mających na celu powrót Pomorza do Polski.

W listopadzie 1918 r. Adam Czarliński utworzył toruńską Straż Ludową i wybrano go na prezesa Powiatowej Rady Ludowej w Toruniu. Dwór w Zakrzewku był jednym z punktów przerzutowych do Wojska Polskiego, w których werbunku dokonywali jego syn Leon i stryjeczny brat Wincenty, dziedzic Brąchnówka. Do majątku Zakrzewko wiosną i latem 1919 r. z całego Pomorza przyjeżdżali ochotnicy do armii polskiej, których po zaopatrzeniu potajemnie przemycano przez granicę w Lubiczu do wolnej Polski. W latach 1918–1919 w Lubiczu znajdował się punkt potajemnego przemycania ochotników do armii polskiej przez granicę byłej Kongresówki do wolnej Polski. Całą akcją kierował Adam Schedlin-Czarliński, który brał czynny udział w działaniach mających na celu powrót Pomorza do Polski. Natychmiast po wybuchu rewolucji listopadowej w 1918 r. w Niemczech zajął się zorganizowaniem Powiatowej Rady Ludowej w Toruniu. Do jego majątku w 1919 r. z różnych stron Polski przyjeżdżali wówczas owi ochotnicy, którzy po odpowiednim zaopatrzeniu (również w gotówkę) przekraczali następnie granicę w Lubiczu. W ten sposób, mimo nadzwyczajnej czujności „Grenzschutzu”, przez Zakrzewko przeszło około 2000 ochotników. W lipcu 1919 r. Niemcy aresztowali Adama i Marię Czarlińskich, ale po złożeniu przez nich wyjaśnień małżonkowie zostali uwolnieni. Zarekwirowano wówczas sześć koni z majątku w Zakrzewku. Z polecenia Naczelnej Rady Ludowej od 1 sierpnia 1919 r. Adam Czarliński pełnił funkcję Delegata Rządu Polskiego przy landracie pruskim w Toruniu. Zainicjował on także w tym czasie powstanie jedynego na Pomorzu dwudziestoosobowego umundurowanego oddziału żandarmerii polskiej, składającego się głównie z członków Organizacji Wojskowej Pomorza. Jako komisaryczny starosta 17 stycznia 1920 r. przejął władzę w powiecie toruńskim. Jako również pierwszy przedstawiciel władz przywitał 18 stycznia 1920 r. wkraczające na Pomorze po 148 latach niewoli oddziały Wojska Polskiego. 1 sierpnia 1920 r. Adam Czarliński został starostą powiatu toruńskiego. Poczynił on duże starania, aby należycie przygotować i zorganizować urzędy polskie na podległym sobie terenie. Miał znaczne trudności do pokonania, ponieważ powiat toruński należał do najbardziej zniemczonych na Pomorzu. Urzędy powiatowe przejęte były od Niemców i nie posiadały wykwalifikowanego personelu, bo urzędników niemieckich trzeba było zastąpić Polakami. Dobranie i wyszukanie kandydatów na poszczególne urzędy wymagało niemałego wysiłku. Energia i pracowitość Czarlińskiego przykładnie działały na podległy mu  personel urzędniczy. W szybkim tempie usuwano w urzędach wszelkie ślady niemieckie, a od połowy 1920 r. korespondencja urzędowa prawie wyłącznie odbywała się w języku polskim. Niemałe zasługi położył także Czarliński dla powiatu w okresie inwazji bolszewickiej na Polskę w 1920 r., gdy z pomocą swego syna Leona dostarczył dla Armii Ochotniczej 180 koni z powiatu i znaczne ilości rozmaitego taboru. Zorganizował też oddział konny z 35 byłych żołnierzy, utrzymujący łączność pomiędzy oddziałami wojskowymi, zapewniając im żołd z własnych funduszy. Poświęcenie całego swojego czasu i energii na rzecz powiatu toruńskiego przyczyniło się do zaniedbania kondycji własnego majątku. W 1926 r. zmuszony był do sprzedania Owieczkowa za czwartą część wartości

W latach 20. XX w. dwór w Zakrzewku był miejscem spotkań towarzyskich. Częstym gościem właścicieli był wówczas między inymi generał Józef Haller. Papież Pius XI uhonorował Adama Czarlińskiego godnością tajnego świeckiego szambelana Jego Świętobliwości. Odznaczono go także między innymi: Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym Krzyżem Zasługi i Medalem Niepodległości. W latach 30. XX w. A. Czarliński był sędzią Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Toruniu, członkiem zarządu Towarzystwa Opieki nad Dziećmi, członkiem Powiatowej Rady Komunalnej Kasy Oszczędności i jednym z większych akcjonariuszy cukrowni w Chełmży.

Adam Czarliński od samego początku II wojny światowej był kilkakrotnie aresztowany, ale za każdym razem hitlerowcy zwalniali go ze względu na podeszły wiek i wstawiennictwo u Niemców byłych pracowników majątku. Czarlińskich usunięto z Zakrzewka w 1941 r. Do końca wojny Adam Czarliński przebywał w majątku Borek w powiecie toruńskim wraz z córką Aleksandrą Jatelnicką i jej dziećmi. Po wycofaniu się hitlerowców z Pomorza Czarliński wrócił do rodzinnego majątku, skąd w połowie 1945 r. został wywłaszczony. Zamieszkawszy w Chełmży, Adam Czarliński nie angażował się już w życie społeczne i polityczne. Zmarł 30 kwietnia 1956 r. w Chełmży. Pochowano go w grobowcu rodzinnym w Papowie Toruńskim.

Źródło:
Słownik biograficzny Powiatu Toruńskiego, pod redakcją Macieja Krotofila, Waldemara Rozynkowskiego
tekst Marek Pawłowski